در این مقاله شما با انواع نرم افزار در حد معرفی آشنا میشوید اما مبحث مهم در این مقاله تشریح مفهوم نرم افزار های آزاد است که بسیار مفید و جالب خواهد بود . با تشکر
وبلاگ دانشجویان کامپیوتر دانشگاه پیام نور کنگاور
نرم‌افزار نام دیگری برای برنامه رایانه است. ظاهراً اولین بار جان تاکی در سال ۱۹۵۸ این واژه را به‌این معنا به‌کار برده است. احتمالاً در انگلیسی این واژه را به قیاس سخت‌افزار (hardware) ساخته‌اند که خیلی قبل از پیدایش رایانه (به معنای اسباب و اشیاء) به‌کار می‌رفته است.
اگرچه «نرم‌افزار رایانه‌ای» و «برنامه رایانه‌ای» یک معنی دارند ولی به‌نظر می‌رسد اصطلاح «نرم‌افزار» بیشتر در مورد مجموعه نسبتاً بزرگی از برنامه‌ها به‌کار می‌رود و «برنامه» به جزئی از سیستم نرم‌افزاری اشاره دارد.
نرمافزارهای رایانه را به دو دسته بزرگ می‌توان بخش کرد:
نرم‌افزار سیستم
نرم‌افزار سیستم به نرم‌افزاری در رایانه گفته می شود که به کارکرد سیستم رایانه یا کاربردهای سطح پایین یا (Low Level) رایانه مربوط باشد. این نرم‌افزارها به ساختار فیزیکی سخت افزار رایانه وابسته هستند و در نوشتن آنها از زبان‌های سطح پائین مانند زبان اسمبلی استفاده می‌شود. سیستم عامل و درایورها از نرمافزارهای سیستم است.نرم افزارهای سیستمی به سخت افزار وابسته هستند.
نرم‌افزار کاربردی برای کاربردهای سطح بالا و غیرسیستمی رایانه است و معمولاً به زبان‌های سطح بالا نوشته می‌شود که از جزئیات سخت‌افزاری سیستم مستقل است.
نرم‌افزار آزاد
واژه آزادی در نرمافزارهای آزاد به معنای آزادی در استفاده(به هر منظور)، تغییر و/یا توزیع مجدد نرم‌افزار است. از آنجایی که در فارسی آزادی معنایی دوگانه نمی‌دهد نیازی به تفسیر انواع آزادی نیست، ولی به دلیل آن که «نرم‌افزار آزاد» ترجمه تحت الفظی اصطلاح "Free Software" است، بهتر است اصطلاح "Free Software" در انگلیسی را نیز اینجا بررسی کنیم، در انگلیسی این واژه دو معنا می‌دهد:
به همان معنایی که ما در بالا اشاره کردیم، یعنی Free به معنای آزادی، که این گونه نرم افزارها قابل استفاده، نسخه‌برداری، تغییر و/یا توزیع مجدداند، بدون محدودیت و یا با محدودیت‌هایی برای حفظ آزادی
تعریف
نرم افزاری که آزادیهای زیر را برای کاربر قائل شود، نرم افزار آزاد خوانده می‌شود (توجه کنید که کلمه Free به معنای آزاد استفاده می‌شود و نه رایگان!):
آزادی اجرای برنامه برای هر کاری (آزادی صفرم)
آزادی مطالعه چگونگی کار برنامه و تغییر آن (پیش نیاز: متن برنامه) (آزادی یکم)
آزادی تکثیر و کپی برنامه (آزادی دوم)
آزادی تقویت و بهتر کردن برنامه و توزیع آن برای همگان (پیش نیاز: متن برنامه) (آزادی سوم)
هر نرم افزار آزاد، چنین آزادیهایی را برای کاربر دارد. علاوه بر اینها، یک شرط هم هست و آن هم اینست که اگر شما از این آزادیها استفاده کردید و نرم افزاری را تولید کردید و آن را به دیگران دادید، باید این آزادیها را به کاربرانتان هم بدهید. اگر شما این آزادیها را داشتید پس دیگران هم باید داشته باشند، یعنی نرم افزار آزاد تا آخرین توزیعش باید آزاد بماند.
آزادی نرمافزارهای آزاد تا جایی هست که حتی می‌توان بدون پرداخت هزینه‌ای برای مجوز، کپی‌هایی از یک نرم‌افزار آزاد را، با یا بدون تغییرات، رایگان یا در ازای دریافت وجه، برای هرکس و هرجایی آن را توزیع کرد
نرمافزارهای آزاد (به دلیل ابهام در لفظ free) به اشتباه به‌عنوان نرمافزارهای رایگان و احتمالاً بی‌ارزش تلقی می‌شدند، به همین دلیل این نرم‌افزارها به متن باز یا متن آزاد (Open Source) معروف شدند. در واقع در نرم افزاهای آزاد قیمت مورد نظر نیست بلکه آزادی مطرح است.
از دیگر ضمانت‌های که نرم‌افزار آزاد تأمین میکند، اجازه‌نامه عمومی همگانی (GPL) است. GPL برای هر کس امکان دوباره توزیع‌کردن یا همگردانی (کامپایل) مجدد متن برنامه را فراهم میکند. طبق این اجازه‌نامه همچنین باید متن برنامه در دسترس قرار داده شود تا امکان استفاده و یا تغییر آن باشد. برنامه‌های رایانه‌ای اینگونه را معمولاً بازمتن گویند. متن چنین برنامه‌هایی نمی‌تواند به حالت «محدودشده» درآید مگر با نظر تک تک نویسندگان آن متن. بیشتر نویسندگان متن سیستم‌عامل لینوکس تحت این مجوز برنامه‌نویسی می‌کنند.
انگیزه
از انگیزه‌هایی که باعث ایجاد نرمافزارهای آزاد شد می‌توان رقابت نرمافزارهای آزاد و سرمایه‌گرایی را ذکر کرد. فعالان این جنبش معتقدند که محدودیت‌هایی که سرمایه‌گرایی به نرم‌افزارها اعمال میکند، مانع از اصلاح و پیشرفت فنی آنها می‌شود و با این نوع محدودیت‌ها مخالفند.
حقوق پدیدآورنده
مسلماً اختراع یک نرم‌افزار حقوق مادی و معنوی برای مخترع نرم‌افزار ایجاد میکند که در ایران تحت عنوان قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانه‌ای به تصویب رسیده است.
از جمله حقوق معنوی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حق انتساب (نام پدید آورنده ذکر شود)
حق یکپارچگی اثر
حق انتشار گمنام یا نام مستعار
و از جمله حقوق مادی می‌توان به حق تغییر یا نشر با اجازهٔ پدیدآورنده اشاره کرد.
کپی‌لفت
شما اجازه ندارید با افزودن محدودیت‌هایی به یک نرم‌افزار تحت حمایت قانون کپی‌لفت، آزادیهای مرکزی آن را برای دیگران از بین ببرید. این قانون نه تنها با آزادیهای مرکزی در تضاد نیست بلکه از آنها محافظت نیز میکند.
برای این نرم افزارها اجازه‌نامه قابل قبول است که اگر یک نسخهٔ تغییر یافته از برنامه را توزیع کردید و توسعه‌دهندهٔ قبلی یک کپی از آن را درخواست نمود٬ شما باید یک کپی برای او بفرستید.
مثالهایی از نرمافزارهای آزاد کاربردی
پروژه‌های سیستم عامل گنو مانند gnome desktop.
هستهٔ سیستم‌عامل گنو/لینوکس، داروین (سیستم‌عامل) و بی‌اس‌دی.
کامپایلر جی‌سی‌سی، کتابخانهٔ زبان برنامه‌نویسی سی.
پایگاه‌داده‌های رابطه‌ای مانند: mysql،PostgreSQL.
زبان‌های برنامه‌نویسی مانند تی‌سی‌ال، روبی، پایتون، پرل و پی‌اچ پی.
مرورگر وب فایرفاکس.
برنامه‌های حروف چینی مانند تک، لاتک و فارسی تک.
نرمافزارهای مدیریت محتوا مانند جوملا (!Joomla)، پی‌اچ‌پی نیوک (phpnuke)، پست نیوک (postnuke) و مامبو (mambo).
نرمافزارهای ساخت انجمن (Forum) مانند پی‌اچ پی‌بی‌بی (phpbb)، اس‌ام‌اف (smf)، یاب (YaBB) و فروم (phorum).
منابع تکمیلی :
مجله معرفی نرم افزار های آزاد (انگلیسی) http://www.free softwaremagazine.com/
تاریخچه نرم افزار های آزاد http://www.web-libre.org/
نرم افزار های آزاد و متن باز http://www.dwheeler.com/oss_fs_why.html